Trong một thế giới mà mọi người có thể hết sức tọc mạch, chúng ta thường giải thích quá mức về bản thân. Chúng ta vô tình cho phép người khác tò mò hoặc đặt câu hỏi về lựa chọn của chúng ta mà rõ ràng đó không phải là việc của họ. Hoặc chúng ta cảm thấy cần phải đưa ra những lời biện minh chi tiết cho những quyết định mà mình đã đưa ra.
Việc này xảy ra thường xuyên đến mức chúng ta quen với nó và không hề nhận ra, vì vậy nó nằm ngoài tầm kiểm soát. Nhưng đã đến lúc bạn nghĩ đến việc lấy lại quyền tự chủ và xác định lại ranh giới cho bản thân. Với mục tiêu đó, chúng ta hãy xem xét một số điều mà chúng ta không nợ ai một lời giải thích.
1. Khi Bạn Quyết Định Nói “Không” Với Bất Cứ Điều Gì
“Không” là câu trả lời hoàn chỉnh.
Vậy tại sao nhiều người trong chúng ta lại cảm thấy cần phải bào chữa và giải thích khi từ chối điều gì đó hoặc ai đó?
Bất kể bạn có xu hướng làm hài lòng mọi người hay không, việc nói không có thể làm cho người khác không thoải mái khi chúng ta không muốn làm người khác thất vọng. Lý do tâm lý cho điều này là vì là con người, chúng ta không thể không tìm kiếm sự xác nhận từ người khác.
Tất nhiên, khi bạn bè nhắn tin mời bạn đi chơi, theo phép lịch sự chúng ta không nên chỉ đáp lại bằng một câu “không” nghe có vẻ hơi lạnh lùng và khó hiểu. Nhưng trước khi bạn bắt đầu soạn tin nhắn giải thích chi tiết chính xác lý do tại sao bạn không thể, hãy cân nhắc xem bạn có cần làm vậy không.
Tình huống này bạn có thể nói “Cảm ơn, nhưng tôi không thể đến được. Hẹn gặp lại vào lần khác.” Điều tương tự cũng diễn ra với bất kỳ lời đề nghị hoặc yêu cầu nào khác được đưa ra từ chúng ta. Trong hầu hết các tình huống, bạn không nợ người khác lời giải thích cho lý do vì sao bạn lại làm như vậy. Khi bạn cảm thấy cần phải biện minh cho bản thân, bạn đang ngầm làm suy yếu quyền lựa chọn những trải nghiệm mà bạn muốn dành thời gian cho nó.
2. Nếu Bạn Muốn Hoặc Không Muốn Có Con
Cách đây vài năm, tôi được giới thiệu với một nhóm bạn mới thông qua một người bạn chung. Một người đàn ông mà tôi mới gặp lần đầu đã hỏi tại sao tôi chưa có thêm một đứa con nữa. May mắn thay, đối với tôi, đó không phải là một chủ đề nhạy cảm. Câu trả lời đơn giản là tôi chưa có đủ thời gian và năng lượng cho việc đó. Nhưng tôi nhanh chóng chỉ ra cho anh ấy rằng đó không phải là một câu hỏi mà anh ấy có thể tùy tiện đặt ra cho người khác.
Khi đặt các câu hỏi như vậy và tương tự, chúng ta không biết liệu người được hỏi có thể đã trải qua điều gì trong quá khứ hoặc đang đối mặt với những khó khăn gì trong hiện tại. Câu hỏi có thể chạm đến những phần riêng tư, những nỗi đau hoặc phiền muộn mà việc đối mặt với nó không phải là điều dễ dàng. Nhưng suy cho cùng thì đó cũng không phải là việc của bạn. Việc ai đó muốn (hoặc có thể) làm cha mẹ hay không là việc có tính riêng tư cao, như Tiến sĩ tâm lý học lâm sàng Lauren Magalnick Berman nhắc nhở chúng ta:
“Đối với một số người, quyết định cố ý không sinh con có thể đơn giản là vì họ đánh giá cao sự tự chủ và tự do của một cuộc sống không có con cái. Những người khác muốn cống hiến sức lực của mình cho hôn nhân hoặc sự nghiệp, trong khi những người khác ngay từ đầu cũng không hề khao khát có con cái”.
Bất kể lý do hoặc hoàn cảnh của bạn là gì, việc yêu cầu bạn biện minh cho bản thân có thể là điều dễ xảy ra. Nếu muốn ngăn chặn nó, chúng ta phải chuẩn bị để cho mọi người biết rằng việc họ đang hỏi là không ổn.
3. Tại Sao Bạn Độc Thân?
Vì lý do nào đó, mọi người dường như nghĩ rằng tình trạng mối quan hệ của bạn là điều mà họ đáng lẽ phải được giải thích. Nhiều đến mức nhiều người tích cực tìm kiếm những câu trả lời lịch sự nhưng chắc chắn cho câu hỏi này.
Thật buồn cười khi nghĩ về điều đó: Không ai từng hỏi tại sao bạn lại có một người bạn trai/gái, vậy tại sao chúng ta lại được hỏi lý do một người nào đó sống độc thân?
Nhà trị liệu tâm lý Allison Abrams cho biết cái gọi là xấu hổ khi độc thân là “đánh giá tiêu cực ai đó vì không hợp tác và không tuân theo kỳ vọng của xã hội… về việc kết hôn ở một độ tuổi nhất định”. Nó có thể biểu hiện bằng những câu hỏi đầy thách thức như: “Bạn có cô đơn không?” hoặc những bình luận trịch thượng như “Bạn sẽ sớm tìm được ai đó”.
Đó là lý do tại sao việc được hỏi “tại sao bạn vẫn độc thân” có thể mang lại cảm giác gần như bị buộc tội và dẫn đến sự hoang tưởng rằng nếu bạn không kết đôi thì chắc chắn bạn có điều gì đó không ổn. Tất nhiên, đó là điều vô nghĩa. Nhưng nếu muốn thay đổi câu chuyện, chúng ta phải chuẩn bị để ngừng biện minh cho việc độc thân, như thể đó là lựa chọn ít hơn trong hai lựa chọn.
4. Tại Sao Bạn Từ Chối Sự Tiếp Cận Của Ai Đó?
Đó là điều tôi không thích, nhưng tôi cũng đã phạm lỗi làm điều đó rất nhiều lần. Có ai đó đến với bạn. Bạn không quan tâm. Nhưng thay vì nói như vậy một cách lịch sự, bạn cảm thấy buộc phải giả vờ đóng kịch.
Tôi nghĩ bởi vì mình sẽ cảm thấy ít khó xử hơn và là một lối thoát dễ dàng. Đôi khi đối với phụ nữ, đó cũng là lối thoát an toàn nhất. Bạn vẫn từ chối họ, nhưng điều đó sẽ xoa dịu nỗi đau và cho bạn một lý do chính đáng. Nhưng trong cuốn Sức mạnh của sự thô lỗ: Hướng dẫn khẳng định bản thân dành cho phụ nữ (The Power of Rude: A woman’s guide to asserting herself), tác giả Rebecca Reid giải thích lý do tại sao đây có thể là một động thái khiến bạn mất quyền lực.
“Vấn đề là bạn đang sử dụng một cách hiệu quả việc thuộc về người khác như một lời biện minh cho việc bị bỏ lại một mình, trong khi trên thực tế, bạn không nợ ai bất kỳ lời giải thích nào… Có một hiệu ứng dây chuyền đến từ việc bảo vệ đàn ông khỏi việc bị từ chối và né tránh việc thô lỗ với họ. Những người không bị từ chối sẽ không học cách đối mặt với nó. Nó góp phần tạo nên văn hóa quyền lợi, từ đó tạo ra vấn đề quấy rối lớn hơn.”
Không ai nói rằng chúng ta cần phải tàn bạo khi phản hồi ai đó. Nhưng chúng ta cũng nên lưu ý đưa ra những lời giải thích (đặc biệt khi đó là lời nói dối) để biện minh cho lựa chọn chính đáng của chúng ta. Hoàn toàn có thể nói “Cảm ơn, nhưng tôi không quan tâm”. Kết thúc buổi nói chuyện.
5. Lựa Chọn Nuôi Dạy Con Cái Của Bạn
Khi bạn có con cái, bạn sẽ thấy nhiều người thích tự nguyện chia sẻ lời khuyên về việc nuôi dạy con với bạn. Bạn “nên” làm việc này, bạn “không nên” làm việc kia. Bạn có thể tưởng tượng điều này gây khó chịu như thế nào đối với tất cả các ông bố bà mẹ trên thế giới này.
Thật buồn cười khi mọi người dường như biết rõ nhất, nhưng vẫn có một thế giới ý tưởng trái ngược nhau về việc nên làm và không nên làm. Giảng viên về sự phát triển của trẻ em và cố vấn cho các bậc cha mẹ, Jennifer White nói rằng mọi người đều thích đưa ra ý kiến của mình, ý kiến đó có thể quan trọng đối với họ nhưng không quan trọng đối với người đang nghe:
“Cho dù bạn chọn cách nuôi dạy con cái như thế nào, bạn cũng sẽ nghe về điều đó. Việc một thành viên trong gia đình chỉ trích cách nuôi dạy con cái của bạn sẽ khiến bạn đau lòng, nhưng ngay cả một lời nhận xét thẳng thắn từ một người lạ cũng có thể khiến bạn thấy nhức nhối. Đôi khi, lời khuyên đưa ra sẽ là một viên ngọc quý của sự khôn ngoan để trân trọng và áp dụng. Nhưng thường thì tốt nhất là bạn nên gạt những bình luận này sang một bên và quên chúng đi.”
Suy cho cùng thì đó là gia đình của bạn và bạn có thể biết và chọn những gì tốt nhất cho gia đình mình.
6. Tại Sao Bạn Không Uống Rượu
Khi nói đến một số thứ, bao gồm cả rượu, mọi người khó có thể bỏ qua nó. Nếu bạn đã từng trải nghiệm điều này trực tiếp thì đó không phải là trí tưởng tượng của bạn. Nghiên cứu đã phát hiện ra rằng ở các quốc gia trên thế giới đều có phản ứng tiêu cực đối với những người không uống rượu.
Nhưng tâm lý đằng sau nó là gì?
Giám đốc Viện Nghiên cứu Dược phẩm Quốc gia Mỹ và nhà tâm lý học lâm sàng Simon Lenton cho biết chúng ta thích mọi người có những hành vi giống chúng ta hơn.
“Về cơ bản, chúng ta là những động vật xã hội bộ lạc. Từ góc độ tiến hóa, con người thời kỳ đầu phải thành lập các nhóm xã hội để săn bắn, thu thập thức ăn, bảo vệ lẫn nhau và sinh tồn. Kết quả là, chúng tôi đã phát triển xu hướng hỗ trợ sự gắn kết nhóm bằng cách tuân thủ các chuẩn mực của nhóm và tránh xa những hành vi không tuân thủ.”
Việc bạn đưa ra một lựa chọn khác có thể vô tình khiến những người xung quanh bạn phải lo lắng. Khi bạn quyết định muốn giảm bớt hoặc ngừng uống rượu, điều đó có thể giống như bạn đang giơ một tấm gương cho bạn bè của mình nói rằng “Tôi đã quyết định việc uống rượu của mình cần phải thay đổi và có lẽ bạn nên nhìn lại việc uống rượu của chính mình”.
Lời kết
Tôi không nghĩ sẽ là có ích gì khi giả vờ rằng những lựa chọn của chúng ta luôn là của riêng chúng ta 100% trong cuộc sống và không bao giờ là việc của người khác. Chúng ta sống cùng nhau trong những xã hội gắn bó và một phần của việc có mối quan hệ hợp tác đôi khi có nghĩa là giải thích động cơ và lý do cho các quyết định của chúng ta.
Đặc biệt là vì một số điều này sẽ tác động đến những người chúng ta yêu thương và vì vậy chúng có thể cần được thảo luận thêm. Và không phải vì chúng ta không có quyền đưa ra quyết định mang tính riêng tư và cá nhân, mà bởi vì việc thảo luận và giải thích có thể giúp chúng ta hiểu nhau hơn.
Nhưng cũng có những lúc, mong muốn giải thích quá mức về bản thân của chúng ta lại tạo ra cảm giác không đúng chỗ cho người khác về quyền được biết những điều không liên quan đến họ – và đó lại là một vấn đề khác. Chúng ta càng quyết đoán trong việc không đưa ra lời giải thích thì chúng ta càng có cơ hội thay đổi điều đó.
